Problem XY: Scenka
Od lat pomagam wielu ludziom na różnych forach, czatach i innych kanałach i niemal codziennie napotykam Problem XY. Jak to zazwyczaj wygląda?
Q: Jak mogę użyć Y do zrobienia X? A1: (tutaj pada z reguły 10 różnych sugestii, co raz bardziej skomplikowanych) Q: Niestety nie działa (tutaj kolejne problemy) A2: A dlaczego chcesz użyć Y? Łatwiej byłoby osiągnąć X w ten i ten sposób. Q: Dzięki! Działa.
Problem XY: Mechanizm
- Użytkownik chce rozwiązać problem X.
- Użytkownik nie wie, jak rozwiązać X, ale myśli, że uda mu się to, jeśli tylko rozwiąże Y.
- Użytkownik nie wie, jak rozwiązać Y.
- Użytkownik pyta o Y.
- Inni próbują mu pomóc, ale zdziwienie budzi takie pytanie o Y.
- Po wielu rozmowach i zmarnowanym czasie, w końcu staje się jasne, że Użytkownikowi chodzi o rozwiązanie problemu X, a Y okazuje się nie mieć żadnego związku, albo być całkowicie nieodpowiednie.
Problem XY: Przykłady
Przykład pierwszy
Użytkownik chce pobrać rozszerzenie pliku na podstawie jego nazwy. Niestety, zamiast zapytać wprost, zaczyna od rozwiązania innego problemu, którego wcale nie ma:
Q: W jaki sposób mogę pobrać 3 ostatnie znaki z nazwy pliku?
A1: filename.slice(-3);
Q: Dzięki! Ale to niestety nie działa dla plików jpeg 😢
A2: Chcesz pobrać rozszerzenie pliku?
Q: Tak.
A2: filename.split('.').pop()
Przykład drugi
Użytkownik parsuje CSV na JSON używając konkretnej biblioteki. Jednak wynikowy format danych mu nie odpowiada — jest to tablica wierszy, zamiast tablicy obiektów. Niestety, zamiast zapytać o parsowanie CSV i o tę konkretną bibliotekę, Użytkownik myśli, że lepiej będzie zamienić tablicę tablic na tablicę obiektów i pyta tylko o to. Znów, tak naprawdę zadaje pytanie o problem, którego wcale nie ma:
Q: Mam kilka tablic i chcę zamienić każdą z nich na obiekt, którego klucze pochodzą z pierwszej tablicy. np. [['a', 'b'], [1,2], [3,4]] na [{a: 1, b: 2}, {a: 3, b: 4}]
A1: To będzie nieco skomplikowane. Spróbuj użyć biblioteki lodash, tam jest funkcja do czegoś takiego.
A2: Zastanawiam się, czy nie dałoby się tego jakoś rozwiązać przez użycie Object.fromEntries(…)
A3: Możesz napisać prostą pętlę, która to zrobi za Ciebie, spróbuj tak: (tutaj przykład kodu)
Q: Dzięki, ale to mega skomplikowane, myślałem, że parsowanie csv do jsona to raczej standardowa rzecz, a tu co chwila napotykam jakiś problem…
A4: Czekaj, parsujesz csv do JSON? Jakiej biblioteki używasz?
Q: PapaParser
A4: Ona ma opcję headers: true, dzięki której zamiast tablicy tablic otrzymasz dokładnie takie obiekty, jak chciałeś. Nie musisz niczego robić ręcznie.
Skąd się to bierze?
Jest kilka źródeł występowania Problemu XY. Pierwszy to zaangażowanie pytającego. Pytający poświęcił tak dużo czasu, na rozwiązanie problemu Y, że nie chce robić kroku wstecz i spojrzeć na problem X z szerszej perspektywy. Bardzo często będzie bronił się słowami „Mam już cały system, brakuje mi tylko tego jednego malutkiego fragmentu”, jednak, jak widać choćby z przykładu wyżej z csv, bardzo często ten „cały system” został zbudowany zupełnie bez powodu.
Inną przyczyną bywa chęć zrobienia rzeczy dobrze. Tak, nie żartuję. Często mamy wyidealizowane wyobrażenia na temat rozwiązania problemu i przeszkadza nam to w dostrzeżeniu prostszych alternatyw.
Ponadto, czasem osoby zadające pytania mają wyrzuty sumienia. Nie chcą pytać o coś tak ogólnego jak X, więc wybierają rozwiązanie Y i pytają o nie. Instynktownie wydaje im się, że w ten sposób nie marnują tak bardzo czasu osób, które będą im pomagać. Przychodzą z konkretnym problemem i chcą konkretnego rozwiązania, a nie analizy — z grzeczności, albo poczucia winy.
Oczywiście, Problem XY nie dotyczy wyłącznie świata IT. Dotyczy każdego, zawodowo i prywatnie, a najbardziej dotkliwy jest prawdopodobnie dla lekarzy i terapeutów. Jak wiele osób przychodzi do lekarza z gotową diagnozą i pyta tylko o nią, zamiast opisać prawdziwy problem? Przykłady dobrze zadanych pytań znajdziesz choćby w dziale pytania i odpowiedzi React.
Problem narcyzmu i empatii odpowiadających
Niektórzy argumentują, że wszystko to, co opisałem, to nie jest sedno problemu XY. Niektórzy twierdzą, że Problem XY to problem osoby odpowiadającej na pytanie, a nie pytającego. Nie zgadzam się z tym całkowicie, ale myślę, że ważne jest, aby o tym wspomnieć. Problem XY może być pożywką dla braku empatii i narcyzmu odpowiadających.
Wyobraź sobie, że zadajesz pytanie o problem, który wydaje Ci się istotny. Kilka osób stara Ci się pomóc, ale nagle pojawia się ktoś, kto mówi „wcale nie masz problemu Y, tak naprawdę chciałaś/eś zapytać o X”. Jak się wtedy czujesz? To właśnie brak empatii odpowiadającego sprawił, że prawdopodobnie uruchamiają Ci się mechanizmy obronne. Chcesz powiedzieć „wiem lepiej, czego chcę”. Może to prawda, a może nie, ale nie ulega wątpliwości, że dalsza rozmowa będzie odbywała się w atmosferze poczucia winy („jestem głupi, on ma rację”) albo defensywy („odpowiadający jest głupi, przecież napisałem, że nie o to mi chodzi”).
Drugi przykład to sytuacja, w której osoba odpowiadająca uważa się za autorytet i tak naprawdę ignoruje to, czego chce pytający, a zamiast tego na siłę sugeruje swoje wyidealizowane rozwiązania. Przykładem ze świata programowania jest np. gdy pytasz o pętlę, a ktoś mówi, że masz Problem XY i tak naprawdę powinieneś/powinnaś pisać kod funkcyjny. To nie jest Problem XY, który opisałem w pierwszej części artykułu — to narcyzm odpowiadającego.
Gdy chcesz komuś pomóc i uznasz, że pytający nie wie, czego chce, albo popełnia błąd, możesz sugerować inne rozwiązania. To dobrze. Problem w tym, że czasem to pytający ma rację i nie możesz o tym zapomnieć.
Artykuł Two Attitudes in Psychiatry opisuje tę dychotomię szerzej.
Jak zadawać pytania?
Eric S. Raymond w swojej publikacji How To Ask Questions The Smart Way odnośnie problemu XY napisał mniej-więcej tak:
Q: Jak mogę użyć X do zrobienia Y? A: Jeśli to, czego naprawdę chcesz, to Y, to powinieneś zadać to pytanie bez założenia z góry rozwiązania, które może nie być odpowiednie. (…)
Moja rada? Rozszerz swoje pytanie o szerszy kontekst.:
Zamiast „W jaki sposób mogę pobrać 3 ostatnie znaki z nazwy pliku?” zapytaj „W jaki sposób mogę pobrać 3 ostatnie znaki z nazwy pliku? Potrzebuję rozszerzenia pliku.”
Zamiast „Mam kilka tablic i chcę zamienić każdą z nich na obiekt, którego klucze pochodzą z pierwszej tablicy.” napisz „Mam kilka tablic i chcę zamienić każdą z nich na obiekt, którego klucze pochodzą z pierwszej tablicy. Te tablice pochodzą z parsowania CSV biblioteką PapaParse.”
Tak niewiele potrzeba, aby ułatwić pracę sobie i innym. W wielu przypadkach może się okazać, że X da się rozwiązać lepiej, szybciej i łatwiej.